HET EINDE VAN DE WERELD
Als enig expeditielid uit België zit ik op maandagmorgen op mijn vlucht vanuit Brussel naar Oslo. Het voelt onwerkelijk dat ik die avond aan zal komen op een plek die een dikke duizend kilometer van de noordpool af ligt, en de komende dagen zo’n vijftig andere wetenschappers zal gaan ontmoeten die samen met mij aan de expeditie gaan deelnemen.
In Oslo moet ik acht uur wachten op mijn vlucht naar Longyearbyen, de hoofdstad van Spitsbergen. Acht lange uren die vele malen korter lijken doordat ik niet het enige expeditielid ben dat die avond dezelfde vlucht naar Longyearbyen zal nemen. Ik kende voor de expeditie de andere expeditieleden niet of nauwelijks, maar na Oslo is daar al flink verandering in gekomen.
Om negen uur ’s avonds vliegen we eindelijk richting het noordelijkste puntje van Europa. In Oslo schemert het. Het is prachtig weer en in de avondzon glinsteren de talloze meren in het Noorse landschap op. Het uitzicht op de fjordenkust van is Noorwegen spectaculair. Na anderhalf uur vliegen gebeurt er iets schijnbaar tegennatuurlijks: het wordt weer lichter!
Ter hoogte van Spitsbergen krijgen we door het wolkendek heen zo nu en dan een ‘sneak-preview’ van het landschap te zien. Brede gletsjers strekken zich onder ons uit tussen de pikzwarte bergen, vermengen zich met elkaar, monden uit in zee. Als het vliegtuig tijdens de landing door het wolkendek gaat, is de opwinding bij iedereen voelbaar. Daar ligt het dan, een verlaten maar adembenemende bruin-zwart-witte wereld, waar de natuur regeert en mensen slechts op bezoek zijn.
(Foto: Stefan Ligtenberg)
GLETSJERDYNAMIEK
Een gletsjer van het Europese vasteland heeft meestal een helder wit besneeuwd bovengebied, met blauwwitte gletsjertongen aan het uiteinde. Dit komt doordat nieuwe sneeuw accumuleert in het bovenste gedeelte van de gletsjer, terwijl de gletsjer netto ijs verliest (ablatie) in het onderste gedeelte, wat resulteert in een blauwe kleur. De ratio tussen het accumulatiegebied en het ablatiegebied is in het geval van een gezonde gletsjer ongeveer 70/30. Gezonde gletsjers zijn in evenwicht, wat betekent dat ze niet krimpen.
Wat opvalt als je de gletsjers van Spitsbergen vergelijkt met die van bijvoorbeeld Noorwegen en de Alpen, is dat ze er veel ‘viezer’ uitzien. Ze zijn bedekt met stof en stenen, waardoor ze niet wit meer zijn. Dit is een indicatie dat er relatief weinig sneeuw valt op het accumulatiegebied van de gletsjers, en ze netto dus ijs verliezen.
Een puinbedekte gletsjer vlakbij Longyearbyen (Foto: Stefan Ligtenberg)
KLIMAATMODELLEN EN MEETSTATIONS
Als de gletsjers en ijskappen van Spitsbergen zouden smelten, zou niet alleen een uniek gebied verloren gaan, maar zou de zeespiegel daar ook 24 mm door stijgen. Maar ook al zien we dat de gletsjers aan het smelten zijn, hoe snel de gletsjers op Spitsbergen zullen smelten en hoe ze zich gedragen, dat weten niet precies. Dit heeft meerdere oorzaken.
Ten eerste ligt Spitsbergen op het grensvlak van warme golfstroom en poolzee, waardoor het water rond west Spitsbergen bijvoorbeeld zo’n 10 graden warmer is dan het water rond oost Spitsbergen. Dit maakt het gebied moeilijk eenduidig te modelleren. Ten tweede zijn er op oost Spitsbergen geen meetstations. Gletsjerklimaat is in dit gebied dus nooit gemeten, waardoor klimaatmodellen voor dit gebied op geen enkele manier gevalideerd kunnen worden. Belangrijk werk te doen dus!
Deze klus wordt opgepakt door onderzoekers Stefan Ligtenberg en Willem Jan van de Berg van het IMAU in Utrecht. Ergens de komende dagen zullen zij proberen een weerstation op het oostelijk gedeelte van Spitsbergen te plaatsen. Makkelijker gezegd dan gedaan, want een gletsjer op klimmen met een weerstation onder je arm, een weerstation op een gletsjer opzetten en vervolgens weer teruglopen, dat doe je niet zomaar. En als er een ijsbeer aan wal gesignaleerd wordt, dan mag je aan de hele klus niet eens beginnen!
Ik zal de voortgang van het onderzoek van Stefan en Willem Jan in de komende blogs zeker melden! Ben je geïnteresseerd in het werk van deze wetenschappers? Ook Stefan houdt een blog bij: http://www.staff.science.uu.nl/~ligte104/blog.php