EEN VERANDEREND ARCTISCH GEBIED
De eerste avond aan boord van het expeditieschip de Ortelius was direct de vuurdoop: de deining op zee was zo hevig dat je in de boeg het schip met veel geweld op de golven kon horen vallen. Ongeveer de helft van alle passagiers aan boord werd zeeziek, in allerlei gradaties…
Op de derde expeditiedag komen we dan eindelijk aan bij Edgeoya. Als Spitsbergen al het einde van de wereld is, dan is Edgeoya het einde van het einde van de wereld. In de kalme blauwe zee drijven talloze ijsschotsen. Alleen de ruïnes van het Nederlandse Kapp Lee poolstation dat hier ooit heeft gestaan herinneren nog aan menselijke aanwezigheid.
Omdat ik zelf nog niet met mijn eigen onderzoek kan beginnen op deze locatie, besluit ik mee te gaan met een wandeltocht die vanuit de expeditie wordt georganiseerd. Met zodiacs worden we naar Kapp Lee gebracht. Walrussen liggen hier op het strand te zonnen, een poolvos schiet weg tussen de rotsblokken. De enige geluiden die je hier hoort zijn het klotsen van de golven tussen de ijsschotsen en het krijsen van meeuwen. Uiteindelijk zien we in de verte een ijsbeer waardoor we weer moeten omkeren.
VEGETATIEVERANDERINGEN IN HET ARCTISCH GEBIED
Het is moeilijk om je op een verlaten plek als deze voor te stellen dat zaken als klimaatverandering werkelijk aan de orde zijn. Het lijkt iets voor een andere wereld. Toch lijken de bevindingen van René van der Wal van de Aberdeen University op het tegendeel te wijzen. Hij heeft vandaag in dit gebied vegetatiemetingen uit 1977 herhaald, en tot zijn grote verbazing is de vegetatie in de tussentijd onherkenbaar veranderd.
In Rosenbergdalen werd een kleine 40 jaar nog een heel open pioniersvegetatietype waargenomen. De stenige bodem was destijds nog goed waar te nemen tussen de verschillende planten. Hoe anders is dit anno 2015: dikke moslagen domineren nu het gebied. Diep wortelende planten zoals die in de pioniersvegetatie veel werden gevonden, zijn nauwelijks meer aanwezig.
Het nieuwe vegetatietype produceert veel meer biomassa dan het oude. Dit is een erg interessant gegeven, als je weet dat productie van biomassa in het Arctisch gebied over het algemeen een zeer moeizaam proces is. Nutriënten zijn meestal niet ruimschoots aanwezig, en ook is er vaak een tekort aan water omdat het er weinig regent. Hierdoor groeien planten over het algemeen maar langzaam, en verandert het Arctisch ecosysteem traag. Waar komt dan die nieuwe biomassa ineens vandaan?
De meest voor de hand liggende verklaring die René kan bedenken, is dat er meer nutriënten in het ecosysteem zijn gekomen door een toename in aantallen vogels in het gebied. Deze toename heeft waarschijnlijk zijn oorsprong in een opwarmend klimaat, dat het broedseizoen heeft verlengd. Zelfs een broedseizoen dat slechts een week of twee langer is, kan voor sommige vogels het verschil maken of zij in dit gebied kunnen broeden of niet. Het gebied is dus mogelijk veel aantrekkelijker geworden door vogels, en de extra nutriënten die deze vogels uitscheiden kunnen een enorme impact hebben op een ecosysteem dat gewend is het met weinig voedingsstoffen te doen. Opportunistische mossen kunnen flink van deze nutriënten profiteren, en gaan de competitie aan met de oorspronkelijke pioniersvegetatie.
Of deze hypothese ook de juiste is, kan René nog niet met zekerheid zeggen. Het is ook mogelijk dat er door opwarming van het klimaat meer water beschikbaar is gekomen in het gebied door smelt van permafrost, waardoor de mossen beter kunnen gedijen. Ook een toenemende predatiedruk door rendieren kan een effect op de vegetatie hebben. Dit laatste lijkt René echter het meest onlogische scenario, omdat bijvoorbeeld de drastische verandering in slechts 40 jaar heeft plaatsgevonden, en de moslaag bij grote predatiedruk van rendieren naar verwachting dunner zal zijn. Ook kunnen de effecten die in Rosenbergdalen zijn waargenomen erg lokaal zijn, wat René overigens niet verwacht.
De vegetatie in het Arctische gebied lijkt dus aan grote veranderingen onderhevig te zijn. Waar vroeger werd aangenomen dat dit vegetatietype erg stabiel was, lijkt klimaatverandering indirect de Achilleshielen van dit vegetatietype te beïnvloeden: nutriënten- en watertekort. Redenen genoeg om Arctische vegetatie, volgens René een weinig bestudeerd vakgebied, goed onder de loep te nemen, zodat we beter kunnen begrijpen wat er zich nu werkelijk afspeelt in dit schijnbaar toch gevoelige gebied.